KURALSIZ MALİ SİSTEM - 2 – Para Oyunu - 2
Bilgisayarlar yaygın biçimde kullanılmaya başladığında, bir sonraki adım açıktı. Kağıdın ortadan kaldırılması ve bilgisayarlarda sadece rakamların depolanması. Metal ve kağıt paraların dolaşımda bulunmaya devam etmelerine karşın, dünyanın parasal işlemlerinin giderek daha fazla bölümü, bilgisayarlar arasındaki doğrudan elektronik transferlerden oluşuyordu. Para neredeyse gerçekten değeri olan herhangi bir şeyle hiçbir bağı olmayan tümüyle soyut bir şey haline geldi.
Mali sistemin bu dönüşümünde dört gelişmenin büyük etkisi olmuştur:
1 - ABD küresel genişlemesini, birçoğu şimdi yabancı bankaların veya ABD bankalarının dışarıdaki şubelerinin bilançolarında gözüken dolarlarla finanse etti. Bu dolarlar, ABD Merkez Bankası’nın (Federal Reserve System) düzenlemeleri ve rezerv zorunluluklarına tabi değildir.
2 – Bilgisayarlaşma ve küreselleşme, Dünya mali piyasalarının bir bilgisayar terminalinin başındaki bir bireyin, bütün büyük piyasalardaki fiyat hareketleriyle sürekli temas sürdürebileceği tek bir küresel sistem haline getirdi. Bir program, insan müdahalesi olmaksızın da bir saniyeden az bir sürede milyarlarca dolarlık işlemler yapmak üzere aynı şeyleri yapmaya programlanabilir.
3 – Daha önce, birçok birey tarafından alınan yatırım kararları şimdi göreceli olarak az sayıdaki profesyonel fon yöneticilerinin ellerinde bulunuyor. Bireysel yatırımcıların tek başına hisse senedi almak ve bunu tutmak yerine tasarruflarını, profesyonellerce yönetilen yatırım havuzlarına koymasıyla 1992 eylül ve 1993 eylül arasında 500’den fazla ABD bankası kapandı veya birleşti. Varlıklarının 4 trilyon dolara ulaştığı tahmin edilen emeklilik fonları bu dev bankaların hazine bölümleri tarafından idare edilmektedir. Emeklilik fonları, tüm şirketlerin hisselerinin yaklaşık üçte birini ve şirket tahvillerinin %40’ını tek başına elinde bulundurmaktadır.
4 – Bu yatırım havuzlarının yöneticileri, elde ettikleri karların büyüklüğüne göre yatırımcılardan para topladıklarından aralarındaki rekabet çok keskin olmaktadır.
Bireysel tasarruflar, neredeyse anında kar etmeleri beklenen profesyonellerce yönetilen büyük yatırım havuzlarında yoğunlaşmış durumdadır. Zaman çerçevesi, üretken bir yatırımın olgunlaşması için çok kısadır. Yatırım yapılacak para miktarı, elverişli üretken yatırım imkanlarının boyutunu çok fazla aşmaktadır ve piyasanın beklediği karlar, bir çok üretken yatırımın yıllar sürecek bir dönemde elde edebileceğinden daha fazladır. Sonuç olarak, mali piyasalar üretken yatırımı fırsatçı yatırımlar için terk etti ve süreç beşeri sonuçlarını gözetmeyen bir otomatik pilotta işlemektedir.
Bir değer üretmeksizin para üretmenin iki yaygın yolu bulunmaktadır: Bunlardan birincisi borç oluşturulması, diğeri ise varlıkların değerlerinin yukarıya çekilmesidir. Küresel mali sistem, değer oluşturulmasıyla bağları kopartılmış olan para üretimi için bu iki yöntemi de kullanmak için de uygundur.
Borç miktarını arttırarak para üretme yöntemine örnek olarak şu verilebilir. ABD’de bu Merkez Bankası’nın açık piyasada hükümet bonoları almasıyla başlar. FED’in 1.000 dolarlık bono alımı, nihai olarak bankacılık sisteminin 9.000 dolar yeni borçlar vermek suretiyle değer taşıyan tek bir şey üretilmeksizin 9.000 dolar yeni mevduat oluşturulmasına imkan vermektedir.
Varlıkların değerinin arttırılmasına örnek olarak bir hisse senedinin bir gayrimenkul veya bir sanat eseri gibi somut bir varlığın fiyatı, piyasanın ona olan talebiyle belirlenir. Para içinde yüzen ve yatırımcıların anlık karlar peşinde koştuğu bir ekonomide bu talep spekülatörlerin, başka spekülatörlerin fiyatları yükseltmeye devam edecekleri beklentilerinden çok büyük ölçüde etkilenir.