KURALSIZ MALİ SİSTEM - 1 – Para Oyunu - 1
Her gün milyonlarca insan dünyada şafakla birlikte bilgisayarlarını açıyor ve insanlar, eşyalar ve doğanın olduğu gerçek dünyayı bırakarak dünyanın en karlı bilgisayar oyununa dalıyor: Para oyunu. Oyuncular, birbirlerinden borç almak suretiyle ve fiyatları yukarı çekerek aynı zamanda oyundaki para miktarını bir piramit gibi büyütebilirler. Onlar yani oyuncular, aynı zamanda gerçek manada borçlanmaksızın kendi fonlarını kaldıraç olarak kullanmak üzere birçok farklı türdeki tuhaf mali araçları satın alabilirler. Fakat sonuçlar gerçektir.
Kurumsal sistemlerimize derin biçimde sızmış olan diğer bir oyun oynanmaktadır; paranın ve onun bir kurum olarak insan topluluklarını hiç kimsenin niyet etmediği ve insan çıkarına ters olan sonuçlara doğru dönüştürme evrimidir. Bu, piyasanın görünmez elinin tehlikeli tarafının, kısıtlanmayan piyasanın, servetin etkin biçimde üretilmesinden, çıkartılmasına ve belli ellerde toplanmasına doğru kendini yeniden yönlendirme eğiliminin hikayesidir. Bu, iyi biçimde düşünen insanların gem vurulmamış biçimde hırsların peşinden gidilmesine adanmış bir sisteme hizmet etmenin, hatta bunu oluşturma tuzağına nasıl düştüklerinin trajik öyküsüdür.
Sonuçları küresel olmasına karşın, burada öncelikli olarak ağırlıklı olarak ABD üzerinde odaklanmak gerekmektedir. Çünkü II. Dünya Savaşı’ndan bu yana ABD, küresel ekonomi ve onun kurumlarını biçimlendirmede egemen role sahipti ve bu yüzden, küresel sistemin güçleri ve bozuk işleyişi ilk önce ABD’de ortaya çıkmakta ve ardından dünya çapında yayılma eğilimi göstermektedir.
Küresel mali sistemde olan biteni anlamak için, paranın doğasını anlayarak işe başlamamız gerekiyor. Önemli bir ihtiyacı karşılamak için oluşturulan para, beşeriyetin en önemli icatlarından biridir.
Piyasadaki ilk alışverişler, eşit değerdeki şeylerin söz konusu olduğu bir alışverişin sadece, başkasının sahip olduğu bir şey ile değişim yapmaya istekli iki bireyin karşılaşması durumunda gerçekleşmesi anlamına gelen doğrudan mübadeleye dayalıydı. Yaralı şekilde genişlemesi büyük ölçüde kısıtlanmış olan ticaret, kendi başına değer taşıyan nesnelerin – dekoratif deniz kabukları, tuz blokları, değerli metal parçaları veya değerli taşların mübadele aracı olarak kullanılmaya başlanmasıyla kısmen rahatladı. Ardından içerdikleri altın veya gümüş gibi değerli metal parçaları veya değerli taşların mübadele aracı olarak kullanılmaya başlamasıyla kısmen rahatladı. Ardından içerdikleri altın veya gümüş gibi değerli metal paralar standart alış veriş birimi olarak ortaya çıktı. Daha sonra, değerli metalin bir kasada tutulması ve talep halinde kullanılabilecek kağıt paralar basılmasının daha uygun olacağı fikri ortaya çıktı. Bir açıdan kağıt para, buna sahip olanın bir miktar değerli metale sahip olduğunu gösteren bir makbuza eşdeğerdi, ancak kağıt makbuz daha uygun ve taşınabilirdi.
Bu icatların her biri, paranın gerçekten değeri olan şeylerden bağlantısının koparılması için bir adımdı. İlave bir adım, Dünya Bankası ve IMF’nin kurulduğu Bretton Woods konferansında atıldı. Bu toplantıda temsil edilen ülkeler, katılan her bir hükümetin kendi para birimini talep halinde sabit bir orandan ABD doları ile değiştirmeyi garanti ettiği yeni bir küresel mali sistem kurulması üzerinde mutabık kaldı. ABD hükümeti buna karşılık, dolarları talep halinde 1 ons altının 35 dolar olarak kabul edildiği bir orandan değiştirmeyi garanti etti. Bu sistem, ABD’nin Fort Knox’da depolanan altınlarına karşılık olarak dünyanın bütün para birimlerini altın standardına dahil etti. Bir çok hükümet, ABD dolarını altın depozito sertifikaları olarak kabul etmeye başladı ve uluslararası döviz rezervlerini altın yerine dolar olarak tutmayı tercih etti.
Bu sistem yirmi yıldan daha uzun bir süre boyunca ABD’nin, dünyadaki devasa askeri ve ticari genişlemesini finanse etmek için altınıyla destekleyebileceğinden çok daha fazla doları tedavüle soktuğu geniş ölçüde kanıtlanana kadar büyük oranda iyi bir biçimde işledi. Rezervlerinde dolar tutan tüm ülkeler bunun karşılığında altın talep etmeye karar verdiği takdirde, elverişli arz miktarı çok hızlı biçimde tükenecekti ve doların dürüstlüğüne inananların ellerinde değersiz kağıt parçalarından başka bir şey kalmayacaktı.