“İsmail Zühdî Efendi’nin Hilye-i Şerifleri”
İsmail Zühdî Efendi’nin Ordu’nun Ünye ilçesinde doğdu, lâkin doğum tarihi belli değildir. Denizci olan babası Mehmed Kaptan, İsmail Zühdî Efendi’yi tahsili için İstanbul’a götürdü. Küçük yaşta hâfızlığını tamamlayan İsmâilZühdî Efendi, Moralı AhmedHıfzî Efendi’den (ö.1767) sülüs, nesih ve rika’ yazılarını meşketti. Hat sanatında hocaları MehmedSâmi Efendi (ö.1786), Edirneli Mehmed Emin Efendi (ö.1784) ve Moralı AhmedHıfzî Efendi, EğrikapılıRâsim Efendi’nin (ö. 1755) talebeleridir.
İsmail Zühdî Efendi, Sultan III. Mustafa’nın saltanat yıllarında (1757-1774) Enderûn-i Hümâyûn’un hat muallimliğine getirildi ve vefâtına kadar bu vazîfesini sürdürdü. Enderûn-i Hümâyûn’dakivazîfesinden dolayı imzalarında “kâtib-i sarây-ı sultânî” veya “hâce-i Enderûn-i Hümâyûn” ünvanlarını kullandı.
İsmail Zühdî Efendi, 1 Şevval 1221/12 Aralık 1806’da vefat etti ve Edirnekapı Kabristanı’na defnedildi. Mezar taşı kitâbesini, kendisinin yetiştirdiği meşhur hattat, kardeşi Mustafa Râkım Efendi yazdı.
İsmail Zühdî Efendi, elinden tashihsiz harf çıkartmakta emsali bulunmayan bir üstattı. Onun tavrı Hafız Osman üslûbundandır. Derviş Ahmed Efendi, Hâfız AhmedAzîz Efendi, Mustafa Râkım Efendi, Hâfız İbrâhimŞevkî Efendi, HalîlVehbî Efendi, Hocazâde Alî Efendi, Hüseyin Hamdi Efendi, İbrahim Re’fet Efendi, ŞânîzâdeMehmedAtâullah Efendi, Mustafa Kânî Bey ve SeyyidMehmed Zihnî Efendi gib birçok talebe yetiştiren İsmail Zühdî Efendi, mushaf, En’âm-ı Şerif, Delîlü’l-hayrât, hilye, pek çok murakka’ ve kıta yazmıştır. Eserleri başta müzeler olmak üzere, cami, türbe, çeşmelerde ve şahsî koleksiyonlardadır.
İsmail Zühdî Efendi’nin, Antalya Etnografya Müzesi’nde iki adet hilye-i şerifi bulunmaktadır. Birinci hilye-i şerîfe, 33x44 cm ebatlarında olup, Topkapı Müzesi’nden gönderilmiş ve 20 Nisan 1972 tarihinde, 65.22.72 no ile Antalya Müzesi Envanter Defteri’ne kaydedilmiştir. İsmâilZühdî imzalı ve 1206/1791 tarihli eser hüsn-i hat kağıdına yazılarak, ahşapa yapıştırılmıştır.
Klasik formda hilye-i şerîfe olan eserin besmelesi, dört halîfe ve hilâl altındaki âyet-i kerîmesi celî sülüs, geri kalan diğer bölümleri ise nesih tarzı ile yazılmıştır. Eser, stilize ve rûmî motiflerden oluşturulan bir tasarım ile tezyîn edilmiştir. Satırlar arasında ve farklı penç motiflerle bezenen duraklarda altın kullanılarak, iğne perdahları yapılmıştır. Etek kısmının sağ ve solunda koltuklar yer almaktadır. Kenar suyu ile koltuğun iç kısım bezemelerini 0,1 cm’lik cetvel birbirinden ayırmaktadır. Eserde zemin rengi yeşil üzerine zer-efşândır.
İsmâilZühdî Efendi’nin, Antalya Etnografya Müzesi’nde bulunan ikinci hilye-i şerîfesi, İstanbul Türk İslam Eserleri Müzesi’nden gönderilmiş, Antalya Müzesi Envanter Defteri’ne 20 Nisan 1972 tarihinde, 20.21.72 no ile kaydedilmiştir. Hüsn-i hat kağıdına yazılarak, ahşapa yapıştırılan eser 27x66 cm ebatlarındadır. İsmail Zühdî imzalı eserin yazılma tarihi belli değildir. Kahverengi zemin üzeri zer-efşân olan eser, stilize ve rûmî motiflerle tezyîn edilmiştir. Eserin üst kısmında tığlı yarım şemse, kenarlarda yaprak motifleri kullanılmıştır. Çetveller, duraklar, hilal ve çevresi ile koltuk kısmı altın bezemelidir.