Sonbahar ve İlkbahar mevsimlerinde havaların ılıklaştığı ve yağmurların düşmeye başladığı dönemlerde doğada mantarlar çıkmaya başlıyor. Mantar mevsimi başlayınca da zehirli olanlarla zehirsiz olanları nasıl ayırt edebiliriz soruları gelmeye başlıyor. Kendine güvenenlerin bazılarının hataya düştüğünü zehirlenme haberleri ile öğreniyoruz. Hataya düşmelerinin bazı yanlış bilgilerden kaynaklandığını biliyoruz.
Gerçekten kesin ifadelerle zehirli ve zehirsiz mantarları ayırt edebilmek zor iş. Ormanlarda zehirli ve zehirsiz olanları yan yana bulanabiliyor. Akraba mantar türleri içerisinde zehirli olanları da var zehirsiz olanları da. Zehirli mantarların bir kısmı çiğ yendiğinde etkisini gösterirken bir kısmı alkol ile alındığında etkili olabiliyor.
Bilim adamları tarafından Türkiye’de yapılan mantar araştırmalarında 2400’den fazla türünün olduğu, bunların 100-250 tanesinin zehirli olduğu, 10-15 tanesinin ise öldürücü zehire sahip olduğu belirtilmektedir. Dünya’da olduğu gibi ülkemizde de en fazla zehirlenmeye sebep olan tür, Köygöçüren mantarı (Amanita phalloides) diye ifade edilmektedir.
Amanita phalloides
Zaman zaman bazı yanlış bilgilerden yararlanarak zehirli ve zehirsiz mantarları ayırt etmeye çalışıldığı duyuluyor. Bunları aşağıda madde madde yazarak aman dikkat diyorum.
1. Mantar pişirilirken içine madeni para, gümüş bir kaşık veya çatal bırakılırsa ve bunlar kararırsa, mantar zehirlidir deniliyor. Bu doğru değildir. Bayat mantarlar karartabilirken tazeleri karartmayabilir.
2. Mantar pişirilirken içerisine soğan veya sarımsak konursa ve suyun rengi değişirse mantar zehirlidir demek yanlıştır. Rengi değiştirmeyebilir.
3. Zehirli mantarların kokusu kötüyken, zehirsiz olanlar güzel kokar bilgisi de yanlıştır. Koku işi kişisel özelliktir.
4. Mantarın sapını ya da şapkasını kestikten sonra mavimsi bir sıvı akınca zehirli olanı ayırt ederiz demek de yanlıştır. Zehirsiz olanlardan da sıvı akabilir.
5. Üzerinde salyangoz olan mantarlar zehirli değildir bilgisi de ölüme yol açabilir.
6. Mantarlar pişirilirken konulacak olan tuz, sirke ve benzerlerinin zehiri giderme özelliği yoktur.
7. Kesildiğinde öz suyu sütlü olanlara zehirli denilmektedir ki bu da yanlıştır.
8. Şapka zarının kolay soyulması ayırt etmede önemsizdir. Zehirli mantarların da şapka zarları kolayca soyulabilir.
9. Bazı hayvanların yediği mantarlar zehirsizdir, insanlar da yiyebilir bilgisi yaşamı riske sokabilir.
10. Canlı ağaçlar ve odunlar üzerinde yaşayanlar hakkında da kesin yargıya varılamaz. Her ikisi üzerinde de yaşayan hem zehirli hem de zehirsiz mantarlar vardır.
11. Mantarların renkleri ve parlaklıkları da bize fikir veremez. Köy göçüren mantarı buna en iyi örnektir ve ölümlerin çoğundan bu sorumludur.
12. Çayır alanlarında yetişenler arasında zehirli olanlar da vardır, zehirsiz olanlar da.
13. Koparılınca mantarın rengi değişmiyorsa diye ön görü olamaz. Kanlıca mantarı denilen çıntarın koparılınca kana benzeyen rengi çıkarması, bu ismi almasına neden olmuştur. Lezzetli doğa mantarlarından da birisidir.
14. Köylüler zehirli ve zehirsiz olanları ayırt edebilir düşüncesi de doğru değildir. Kırsal kesimde çok fazla zehirlenme vakaları yaşanıyor.
Zehirli ve zehirsiz olanları ayırt etmek kolay olmadığına göre riskten uzak durmamız gerekiyor. Günümüzde kültürü yapılan birçok mantar türü bulunuyor. Bunları ya da emin olduğumuz doğal mantarları tüketmeliyiz.