Günümüz Ayin Geleneğinde Sembolik ve Kozmolojik Unsurlar
Bütün inanç sistemlerinde var olan mistik boyut, hakikatin üstü örtülü bir yansımasını içerir. İnsan ruhuyla direk bağı olan inanç değerlerinin içinde var olan gizemli, mistik yön, bireyin iç dünyasında yeniden keşfedebileceği gerekli içsel refleksleri barındırır (Kaval, 2015: 555).
Bu doğrultuda mistisizm Tanrı'ya daha yakın olmada ve Tanrı bilgisine ulaşmada etkili bir unsurdur. Mistikleşen hakikati sembolize eden simgelerle bezeli Mevlevî ayin geleneği mistisizm, sembolizm ve hakikat üçgeniyle yoğun bir biçimde bağlantılıdır.
Ayin geleneğinde sembolize edilen her türlü figür ve uygulamanın gelenek ekseninde var olduğu düşünülen bir hakikat algısını ya da Mevlâna Celaleddin Rumî'nin düşünce dünyasının bir yansımasını içerdiğini söylemek mümkündür.
Görüşme kişilerinin yorumlarında bu manalar, ilahi değerlere işaret eden sembolik unsurlarla ve evrensel prensip ve işleyişlere işaret eden kozmolojik unsurlarla ilişkilendirildiği dikkat çekmiştir.
Sembolik Unsurlar:
Genel bir değerlendirmeyle ayin geleneğinin taşıdığı manalar konusunda görüş bildiren kişiler, ayinin manevi yolcuğu sembolize ettiğini belirtmiştir. Bu görüşme kişilerinden olan Oğuz Karakaya, Mevlevî ayinlerinde manevi yolculuğun yansıtıldığını ve bu yansıtılan şemada her bir selamın manasına ayin müziğinin ve müzik unsurlarının hizmet ettiğini açıklamıştır. "O manevi yolculuğu gerçekten de bütün Mevlevî ayinlerinde şüphesiz görürüz" (Oğuz Karakaya, Kişisel Görüşme, 05.11.2015). Ayin müziğinin manevi yolculukla olan ilişkisine değinen bir diğer kişi Cenk Güray (Kişisel Görüşme, 07.07.2015), her bir selamın sembolize ettiği mananın müzikle olan ilişkisini şu sözlerle açıklamıştır:
Dikkat ederseniz her selamda usûller değişir. Daha hareketlenir. Bu noktada bu konsantrasyonu teşvik eden bir müzikal organizasyon vardır. Ayinlerin sonuna doğru artık hani iyice böyle hareketlenen, güçlenen ritimler, ezgilerle coşku artar. Ama en sonunda nedir? Bir sessizlik vardır. Hani burada zaten en nihayetinde dönüş devir şeyi burada kendini çok güçlü bir şekilde gösterir. Esasında oradaki belki zikri en iyi anlatan şey müziğin tamamıyla kesildiği ve dervişlerin kendi halinde dönmeye devam ettiği andır. En nihayetinde o içsel semayı anlatır. En etkileyici an belkide odur. Tasavvuftaki aşamalarla da bağlantıları vardır. Marifet, hakikat, tarikat yollan kapılan ya da işte Hakkal yakin, aynel yakin gibi birebir örtüşür zaten tasavvuftaki aşamalarla selamlardaki aşamalar.
Ayininin devir kavramını yansıttığını ifade eden Güray, bu kavramın Tanrı'dan gelişi ve
tekrar Tanrı'ya dönüşü temsil ettiğini açıklamıştır. Dolayısıyla bu kavram Mevlevî
ayininin sembolize ettiği manevi yolculukla ilişkilidir. Bu yolculuğun her birey için aynı
düzeyde ya da aynı ruhsal olgunluk seviyesinde olması elbette beklenemez. Bu
doğrultuda tanrısal bilgiye ulaşma çabasının bireyi getirdiği nokta, Tanrı'yla olan
yakınlık derecesini belirler. Ayinde sembolize edilen bu yolculuğun temelinde insanın
varoluş serüveninin olduğunu Güray (Kişisel Görüşme, 07.07.2015) şu sözlerle
belirtilmiştir: