Yemen Bölgesi
Yemenin idârî sınırlan zamana ve hükümetlere bağlı olarak sürekli değişmiştir. Yemen, güneyde Arabistan denizi, batıda Kızıldeniz, kuzeyde Hicaz, Necd ve Yemâme ve doğuda da Umman ve Bahreyn'le sınırdır.
Bilebildiğimiz kadarıyla Yemen, tarihinin ilk dönemlerinde bir kaç devlete bölünmüştü; ve Amâlikalar, Minalılar, Aditler, Sebeliler ve Himyeriler gibi bazı kabileler de zaman zaman kendi devletlerini kurmuşlardır. (Tafsilatı yeri geldiğinde verilecektir.)
Bu insanlar, kalıntıları hâlâ mevcut olan muhteşem binalar dikmişlerdir. Dağlardan gelen su kaynaklarını denetleyip, onlardan sulama maksadıyla yararlanmak için toprak bentler inşâ etmişlerdir. Bu bentlerden en muhteşemi, Kur'ân'da bahsedilen45 Me'arib'tir.
Hindistan, İran, Habeşistan, Mısır ve Mezopotamya, Arabistan ile olan ticarî münâsebetlerini Yemenliler vasıtasıyla yürütmekteydiler. Yemen, maden ve baharat hususunda önemli bir ticaret merkeziydi ve dünyanın medenî memleketlerine güzel kokulu baharatlar ihraç ederdi.
Habeşliler, İslâm'dan yaklaşık bir asır önce Yemeni ele geçirip, burada yetmiş yıl hüküm sürmüşlerdir. Nihayetinde, İran'ın Yemen valisi Bâzân tarafından ülkeden çıkarılmışlardır. Bu İranlı vali, Hicretin 7. senesinde, İslâm'a girmiş ve ahalisinin çoğu Yahudi olan Yemen halkı da Hicretin 10. yılında, Hz. Ali (r.a.) vesilesiyle İslâm ile şereflenmiştir. Yemenin meşhur kabilelerinden olan Hamdanîler de topluca İslâm dinine geçmişlerdir.
Yemen'deki eski şehirlerin bir çoğu ya boşalmış ya da kumlara gömülmüştür. Bazılarında insan yaşamak- taysa da isimleri değişmiştir. Alanının genişliği ve nüfusunun yoğunluğu hakkında bir fikir sahibi olunması için belirtmek gerekirse, tarihçi Yakubîye göre Yemen önceleri 84 idarî bölgeye ayrılmaktaydı. En meşhur bölgeler şunlardır:
Hadramut veya Hadramevt: Hint Okyanusu sahili boyunca uzanmaktadır. Güneyinde Hint Okyanusu, kuzeyinde Rubü'l-hâlî ve Ahkâf, batısında da San'a bulunmaktadır. Esasında, Yemen Araplarının atası olan Kahtân'ın (Çoktan veya Yaktan) yurduydu. Eski Ahit, onun 12 oğlundan birine "Hatsarmavet"46 demektedir.
Bu yüzden bu topraklara, ilk mukîminin ismi olan Hadramutun verildiğine inanılmaktadır. Burada, yerli halk tarafından zamanında bağımsız bir devlet kurulmuş olup, İbni Haldun bu devlete dâir kısa bir malumat vermektedir. Âd ve Semud kabilelerinin asıl vatanları Hadramut'tur. Gerçi Âd kabilesi sonraları burayı terkedip Ahkâfa göçmüş ve oraya yerleşmiştir.
Ahkaf şehirleri: Yemâme'den başlayarak, Umman, Bahreyn, Hadramut ve Yemen'in Batı kısmına kadar uzanan Rübu'l-hâlî, iskâna müsait değildir. Bununla birlikte Rübu'l-hâlî'nin civar kısımlannda, bilhassa Hadramut'tan Necran'a kadar uzanan bölümünde insanlar yaşamaktadır. Şimdilerde çölleşmiş bir arazi olsa da, bir zamanlar ilahî gazaba uğrayıp yok edilen meşhur Ad kavminin yurduydu.
San'â: Bu şehir, Yemen diyarının kalbi ve eski Arabistan medeniyetinin merkezidir. Hint Okyanusu ile Kızıldeniz'in kesiştiği noktada, Arabistan'ın güneybatı ucunda bulunmaktadır. Minalılar, Himyeriler ve Sebelilerin büyük devletlerini kurdukları yer San'â olup, yine burası meşhur su kanalının inşâ edildiği şehirdir.
Zefâr, Uzâl ve Mârib şehirleri, farklı devletlerin merkeziydiler. Sebe Kraliçesi de bu bölgede yaşamıştır. Kalıntılannı Hicrî 4. asırda Hemdânınin bizzat gördü-ğü Gamdân, Nâ'it, Rubde, Sarvâh ve Medar gibi meşhur kaleler de San'â'da inşâ edilmişlerdi.