Virüs, bakteri, parazit veya toksinlere bağlı olabiliyor. Havuz veya deniz suyunun yutulması, kirli su, kirli su ile yıkanan gıdalar, açıkta satılan gıdalar, böcekle temas eden gıdalar, bekleyerek veya uygun koşulda saklanmadan bozulmuş gıdaların tüketilmesi sonucu oluşabiliyor. Yağlı ve şekeri bol gıdalarda ishal yapabilir. Genç erişkin hastalarda pek önemli bir sorun teşkil etmesede bebekler, çocuklar, yaşlılar ve ek hastalığı olanlar risk altındadır. Özellikle küçük çocuklarda görülen yaz ishalleri doğru tedavi yapılmadığında ölüme bile neden olabiliyor.
Dünya Sağlık Örgütü, ishali 24 saatte üçten fazla sulu dışkılama veya sadece anne sütü ile beslenen bebeklerde her zamankinden daha sık ve sulu dışkılama olarak tanımlıyor. İshalde gaitanın sayısı kadar, rengi, kokusu ve içeriği de çok önemlidir. Anne sütü olan bir bebek sağlıklı iken altın sarısı renginde gaita yaparken, ishal mikrobik bir hal alacak olursa, yeşil- kahverengi, pis kokulu, sümüklü bir hale dönüşebilir. Hatta kanlı olabilir.
İshalli çocuklarda; kusma, karın ağrısı, halsizlik bitkinlik, yorgunluk, iştahsızlık nadiren de ciddi ateş görülebilir. İshalde en çok korkulan, aşırı ishal ve kusma ile vücudun su kaybetmesidir (dehidratasyon). Böyle çocuklarda ağız kuruluğu idrar miktarının azalması, bazen havale-kasılma gözlenebilir. Ufak bebeklerde bıngıldakta çökmeler, huzursuzluk, gözlerde çökme görülebilir.
Nasıl bir tedavi öneriliyor?
İshalde yapılacak tedavi, ishalin sebebini bulup onu ortadan kaldırmaktır. Ancak sebep her zaman bulunmayabilir. İshal hızla gelişen sıvı kaybına neden olduğu için kayıp yerine konmazsa ölümlere yol açabiliyor.
İshalli çocuklar az az, sık sık beslenmelidir. Sıvı elektrolit paketleri ve su dışında yaşına uygun olarak ayran, açık çay, pirinç suyu, havuç suyu, çorbalar tercih edilebiliyor. Yağsız ve şekersiz gıdalar verilmeli, Pirinç, patates, beyaz peynir, yoğurt, ekmek, mercimek, tarhana çorbası, haşlanmış et, tavuk, balık, haşlanmış yumurta gibi enerjiden zengin, protein de içeren, posasız, yumuşak besinler verilmeli. Anne sütü alıyorsa, mutlaka anne sütüne devam edilmelidir. Kusan çocuğun midesi kusmaya takiben birkaç saat dinlendirilmelidir.
Mikrobik ve paraziter olanlarda ilaç kullanılmalı diğer ishallerde antibiyotikler ve ishal kesici ilaçlar kullanmamalıdır. Bebeklerde ishal sebebi en sık rota virüsü olup, buna karşı rota virüs aşıların (ishal aşıların) bebeklik döneminde yapılması önerilmekte, doktor kontrolünden sonra aşırı sıvı kaybı olan çocuklara ağızdan tuz şeker karışımı tozlar verilmeli, hatta ağızdan yeteri kadar almayıp, aşırı kusanlara serum takılıp gözlenmelidir. 1-2 günü aşan ciddi ishallerde mutlaka doktora danışılmalıdır. Oral almayı engelleyecek kadar düşkünlük, bulantı kusma varsa veya ciddi dehidratasyon bulguları varsa; hastaya parenteral hidrasyon başlanmalıdır. Son yillarda çıkan bilimsel makalelerde Probiyotikler ishali olan çocuklarda, oral rehidrasyon tedavisine destek olarak verilmesi faydalı ”olabileceği” belirtilmiş olsa da rutin probiyotik kullanımın faydasıyla ilgili hala kanıtlar yeterli değildir.
Çocuğun ishal olmaması için ne gibi önlemler alınmalı?
İshalden korunmak için hijyene dikkat edilmeli; çocuğu beslemeden önce, bez değişimi veya tuvaletten sonra eller mutlaka yıkanmalı, biberonlar kaynatıldıktan sonra kullanılmalıdır. Şişelenmiş meyve suyu verilmeli, kaynatılmış veya şişe su içirilmeli. Ailelerin çocuklarına her gün hatta çok nemli ortamlarda günde 2 defa ılık banyo yaptırmalıdır. Besin olarak öncelikle sıcak ile vücutlarından kaybettikleri suyu düşünerek bol sıvı özellikle su verilmelidir. Bazı anneler çok su içerse yemek yemiyor diye suyu az içiriyorlar. Bu yanlış bir uygulamadır. Açıkta satılan gıdalar sakıncalıdır. Mayonez, ketçap, hardal, krema gibi soslar sağlıksız oldukları gibi yazın çok daha kolay enfekte olabilirler. Bunları tüketenlerde ciddi yaz ishalleri, gıda zehirlenme riskleri yüksektir.
